Bilgi Edinme Hakkı Nedir?
Bilgi edinme hakkı, kişilerin hiçbir devlet müdahalesi olmaksızın kendi seçimi doğrultusunda veya basın ve diğer haberleşme imkânları ile her türlü bilgiyi elde edebilmesini, hiçbir devlet müdahalesi olmaksızın tüm özel kaynaklardaki bilgiye ulaşabilmesini ve devletin elinde tuttuğu kamuyu ilgilendiren her türlü veriye erişebilmesini ifade etmektedir.
Kimler Yararlanabilir?
Herkes bilgi edinme hakkına sahiptir. Türkiye’de ikamet eden yabancılar ile Türkiye’de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, bu Kanun hükümlerinden yararlanabilmektedir. Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerden doğan hak ve yükümlülükleri ise bunların dışındadır.
Bilgi Verme Yükümlülüğünün Kapsamı Nedir?
Kurum ve kuruluşlar, Bilgi Edinme Hakkı Kanununda yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve doğru sonuçlandırmak üzere, gerekli idarî ve teknik tedbirleri almakla yükümlüdürler.
Başvuru Nasıl Yapılır?
Başvuru sahibinin,
- Adı ve soyadı,
- İmzası,
- Oturma yeri veya iş adresini,
- Başvuru sahibi tüzel kişi ise tüzel kişinin unvanı ve adresi ile yetkili kişinin imzasını ve yetki belgesini içeren dilekçesi,
ile istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum veya kuruluşa yapılır.
Bir bilgi ve belgenin tarih ve sayısına kadar çok detaylı bir talep olmasına gerek yoktur, belgeyi tarif etmek yeterli olmaktadır.
Hangi Bilgiler İçin Başvuruda Bulunabilir?
Bilgi edinme başvurusu, başvurulan kurum ve kuruluşların ellerinde bulunan veya görevleri gereği bulunması gereken bilgi veya belgelere ilişkin olmalıdır.
Kurum ve kuruluşlar, ayrı veya özel bir çalışma, araştırma, inceleme ya da analiz neticesinde oluşturulabilecek türden bir bilgi veya belge için yapılacak başvurulara olumsuz cevap verebilirler.
İstenen bilgi veya belge, başvurulan kurum ve kuruluştan başka bir yerde bulunuyorsa, başvuru dilekçesi bu kurum ve kuruluşa gönderilir ve durum ilgiliye yazılı olarak bildirilir. Kurum ve kuruluşlarca yayımlanmış veya yayın, broşür, ilân ve benzeri yollarla kamuya açıklanmış bilgi veya belgeler, bilgi edinme başvurularına konu olamaz. Ancak, yayımlanmış veya kamuya açıklanmış bilgi veya belgelerin ne şekilde, ne zaman ve nerede yayımlandığı veya açıklandığı başvurana bildirilir.
Bilgiye Erişim Hangi Araçlarla Sağlanır?
Asıl olan kurum ve kuruluşların, başvuru sahibine istenen belgenin onaylı bir kopyasını vermeleridir. Bilgi veya belgenin niteliği gereği kopyasının verilmesinin mümkün olmadığı veya kopya çıkarılmasının aslına zarar vereceği hâllerde, kurum ve kuruluşlar ilgilinin;
- a) Yazılı veya basılı belgeler için, söz konusu belgenin aslını incelemesi ve not alabilmesini,
- b) Ses kaydı şeklindeki bilgi veya belgelerde bunları dinleyebilmesini,
- c) Görüntü kaydı şeklindeki bilgi veya belgelerde bunları izleyebilmesini, sağlarlar.
Bilgi veya belgenin yukarıda belirtilenlerden farklı bir şekilde elde edilmesi mümkün ise, belgeye zarar vermemek koşuluyla bu olanak sağlanır.
Başvurunun yapıldığı kurum ve kuruluş, erişimine olanak sağladığı bilgi veya belgeler için başvuru sahibinden erişimin gerektirdiği maliyet tutarı kadar bir ücreti bütçeye gelir kaydedilmek üzere tahsil edebilmektedir. Bu noktada idareye ücret konusunda bir takdir yetkisi verilmiştir.
Bilgiye Erişim Süresi Ne Kadardır?
Kurum ve kuruluşlar, başvuru üzerine istenen bilgi veya belgeye erişimi on beş (15) iş günü içinde sağlarlar. Ancak istenen bilgi veya belgenin, başvurulan kurum ve kuruluş içindeki başka bir birimden sağlanması, başvuru ile ilgili olarak bir başka kurum ve kuruluşun görüşünün alınmasının gerekmesi veya başvuru içeriğinin birden fazla kurum ve kuruluşu ilgilendirmesi durumlarında;
- Bilgi veya belgeye erişim otuz (30) iş günü içinde sağlanır.
- Bu durumda, sürenin uzatılması ve bunun gerekçesi başvuru sahibine yazılı olarak ve on beş iş günlük sürenin bitiminden önce bildirilir.
Bilgi veya belgelere erişim için gereken maliyet tutarının idare tarafından başvuru sahibine bildirilmesiyle on beş (15) iş günlük süre kesilir. Başvuru sahibi on beş (15) iş günü içinde ücreti ödemezse talebinden vazgeçmiş sayılır. Ancak aynı bilgi veya belge için tekrardan başvuru yapma hakkı bulunmaktadır. Vazgeçmiş sayılma mevcut başvuruya ilişkindir.
Başvuruların Cevaplandırılması Nasıl Olmaktadır?
Kurum ve kuruluşlar, bilgi edinme başvurularıyla ilgili cevaplarını
- Yazılı olarak,
- Elektronik ortamda, olmak üzere iki şekilde başvuru sahibine bildirirler.
Başvurunun reddedilmesi hâlinde bu kararın gerekçesi ve buna karşı başvuru yolları belirtilir.
İtiraz Usulü Var Mıdır? Varsa İtiraz Nasıl Yapılır?
Bilgi edinme istemi reddedilen başvuru sahibi, kararın tebliğinden itibaren on beş (15) gün içinde Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na itiraz edebilir. Kurul, bu konudaki kararını otuz (30) iş günü içinde verir. Kurum ve kuruluşlar, Bilgi Edinme ve Değerlendirme Kurulunun istediği her türlü bilgi veya belgeyi on beş (15) iş günü içinde vermekle yükümlüdürler.
Kurula itiraz edilmesi, başvuru sahibinin idarî yargıya başvurma süresini durdurur.
Burada ihtiyari idari müracaat bulunmaktadır. Yargı yoluna başvurmak adına itirazın mecburi idari müracaat olması durumlarında, idari merci tecavüzü oluşmakta ve yargı yoluna başvuru şartı gerçekleşmemektedir. Ancak Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu bakımından böyle bir durum mevcut değildir.
Kurul Kararları Bağlayıcı Mıdır?
Kurul kararları bağlayıcılığı hakkında bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak davanın yargılamasında hakiminin değerlendirmesinde etkili olacağı söylenebilmektedir.
Bilgi Edinme Hakkının Sınırları Nelerdir?
Bilgi edinme hakkı, kamu kurum ve kuruluşlarının şeffaflık ve açıklık ilkelerine göre hareket ederek kişilerin bilgi edinmesini sağlamaktadır. Ancak belirli bilgi ve belgeler vardır ki; korunan hukuki menfaat idarenin bu bilgileri kişilerle paylaşmaması noktasında ağır basmaktadır. Sayılı bilgiler şu şekildedir:
- Devlet sırrına ilişkin bilgi veya belgeler
- Ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin bilgi veya belgeler
- İstihbarata ilişkin bilgi veya belgeler
- Yargı denetimi dışında kalan idari işlemler
- Haberleşmenin gizliliği
- Ticarî sır, Fikir ve sanat eserleri
- Kurum içi düzenlemeler
- Kurum içi görüş
- Bilgi notu ve tavsiyeler
- Tavsiye ve mütalaa talepleri
- Gizliliği kaldırılan bilgi veya belgeler şeklindedir.
Bilgiye Erişen Kişilerin Sorumluluğu Var Mıdır?
Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında Kuruldan edinilen bilgi ve belgeler ticarî amaçla çoğaltılmaması ve kullanılmaması gerekmektedir.
Stj. Av. Ömer Faruk ÇÖPOĞLU
