Çek, kambiyo senetleri içerisinde günümüzde ticari hayatta en yoğun kullanılabilen ve ödeme aracı olarak da işlev gören kıymetli evraklardan biridir. Bir başka ifade ile çeklerin tahsili sağlandığında adeta para gibi değer görür ve kullanılabilirler.

Çekin tahsili aşamasında, ibraz süresi içerisinde yani ödemenin çekin düzenlendiği yerde yapılması istendiğinde 10 gün, başka bir yerde ödeme olacak ise 1 ay içinde çek hamili tarafından bankaya ibraz edilerek çek üzerinde yazan miktarın ödenmesi talep edilir. Çek hesabında yeteri kadar paranın olmadığı hallerde; çekin karşılığının olmadığının tespiti yine banka marifetiyle gerçekleştirilecektir. Çekin karşılıksız çek olduğunun tespitinin akabinde hesapta hiç para olmasa dahi banka ibraz eden kişiye bir miktar ödeme yapmakla mükelleftir.

Bankanın sorumluluğu çek bedelinin miktarına ve yasal düzenlemelere göre değişkenlik gösterir. 04.01.2025 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Çek Defterlerinin Baskı Şekline ve Bankaların Hamile Ödemekle Yükümlü Olduğu Miktarın Belirlenmesine İlişkin Tebliğ (sayı: 2010/2)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ ile süresinde ibraz edilen her çek yaprağı için ödenmesi gereken miktar 12.650 TL’ye yükseltildi. Bu halde: çek bedelinin 12.650  TL veya daha üstünde olduğu hallerde banka yalnızca 12.650 TL ödeme yapmakla; çekin bedelinin 12.650 TL veya altında olduğu durumlarda ise çek bedelinin tümünü ödemekle yükümlüdür.

Çek bedelinin tümüne kavuşamayan çek sahibinin elinde hukuki ve cezai olarak bazı yaptırımların uygulanmasını talep etme imkânı bulunmaktadır. Öncelikle ilk yapılacak işlemlerden biri çeki düzenleyen hakkında çekin karşılıksız olduğunun öğrenilmesinden itibaren 3 ay ve her halükarda 1 yıllık süre içinde şikayette bulunulabilir. Şikayet icra ceza mahkemelerinde incelenecek olup, yargılama süresince ödenmeyen ve aleyhine yapılan şikayet devam eden çek keşidecisi hakkında hapis cezası, para cezası yahut çek düzenleme yasağı ya da çek hesabı açma yasağı gibi cezai yaptırımların uygulanmasına karar verilebilecektir. Bir diğer imkan ve karşılıksız çekin tahsil edilmesini sağlayacak esas yöntem ise çek keşidecisi ve çek üzerinde imzası bulunan cirantalar aleyhine kambiyo yoluna mahsus icra takibi başlatılmasıdır. Ayrıca çeki düzenleyen ve şartların varlığı halinde müracaat borçlusu sıfatı kazanan cirantaların mal kaçırma şüphesi varsa ihtiyati haciz kararı alınarak takip kesinleşmeden dahi borçluların mal varlıklarına haciz işlenebilecektir.

Her ne kadar karşılıksız çek hususu yasal düzenlemeler ile sıkı şartlara bağlanmış ve çek hamilinin alacağını koruyucu hükümler ile donatılmışsa da çekin tahsilatı kısmında asıl önemli olan yasal prosedürün adım adım ve zamanında işletilmesi olacaktır. Yasal düzenlemelere ve uygulamaya uygun şekilde hareket edilmesi halinde borçlu borcundan kaçamayacak ve çek bedeli çek sahibine eksiksiz şekilde ödenmesi sağlanabilecektir.

Av. Elif Rumeysa MERMER